U domaćoj sudskoj praksi sve je veći broj parnica koje se vode zbog lekarske greške. Osnov za dosuđivanje naknade u ovim postupcima može biti i povreda pacijentovog prava na pristanak na medicinsku meru. Sudska praksa je pokazala da se naknada dosuđuje čak i kad na telu pacijenta ne nastane šteta u toku intervencije. U cilju boljeg informisanja pacijenata, ukratko ćemo izložiti njihova osnovna prava iz ove oblasti.

Pacijent ima pravo da slobodno odlučuje o svemu što se tiče njegovog života i zdravlja, osim u slučajevima kada to direktno ugrožava život i zdravlje drugih lica. Bez pristanka pacijenta ne sme se, po pravilu, nad njim preduzeti nikakva medicinska mera. Medicinska mera protivno volji pacijenta, odnosno zakonskog zastupnika deteta, odnosno pacijenta lišenog poslovne sposobnosti, može se preduzeti samo u izuzetnim slučajevima, koji su utvrđeni zakonom i koji su u skladu sa lekarskom etikom.

Pristanak na predloženu medicinsku meru pacijent može dati izričito (usmeno ili pismeno), odnosno prećutno (ako se nije izričito protivio). Za preduzimanje predložene invazivne dijagnostičke i terapijske medicinske mere, neophodan je pismeni pristanak pacijenta, odnosno njegovog zakonskog zastupnika. Pristanak na predloženu medicinsku meru pacijent može opozvati (usmeno ili pismeno), sve dok ne započne njeno izvođenje, kao i za vreme trajanja lečenja. Pacijent ima pravo i da odredi lice koje će u njegovo ime dati pristanak, odnosno koje će biti obavešteno o preduzimanju medicinskih mera, u slučaju da pacijent postane nesposoban da donese odluku o pristanku.

Međutim, pacijenta ne obavezuje pristanak kome nije prethodilo obaveštenje koje mu je potrebno kako bi doneo odluku da pristane ili ne pristane na predloženu medicinsku meru.

Ovo obaveštenje nadležni zdravstveni radnik dužan je dati pacijentu i bez traženja i ono obuhvata:

– dijagnozu i prognozu bolesti;
– kratak opis, cilj i korist od predložene medicinske mere, vreme trajanja i moguće posledice preduzimanja, odnosno nepreduzimanja predložene medicinske mere;
– vrstu i verovatnoću mogućih rizika, bolne i druge sporedne ili trajne posledice;
– alternativne metode lečenja;
– moguće promene pacijentovog stanja posle preduzimanja predložene medicinske mere, kao i moguće nužne promene u načinu života pacijenta;
– dejstvo lekova i moguće sporedne posledice tog dejstva.

Obaveštenje se daje usmeno i na način koji je razumljiv pacijentu, pri čemu se vodi računa o njegovoj starosti, obrazovanju i emocionalnom stanju, a ako se proceni da pacijent, iz bilo kog razloga, ne razume dato obaveštenje, obaveštenje se može dati članu njegove uže porodice. Važno je napomenuti da je teret dokazivanja postojanja obaveštenja na medicinskoj ustanovi ili lekaru, što znatno olakšava položaj pacijenata u sudskim sporovima.

Pacijent, koji je sposoban za rasuđivanje, ima pravo da predloženu medicinsku meru odbije, čak i u slučaju kada se njome spasava ili održava njegov život.

Postoje i određene situacije kada se ne traži pristanak pacijenta, odnosno kada pristanak može dati neko drugi umesto pacijenta:

– nad pacijentom koji je bez svesti ili iz drugih razloga nije u stanju da saopšti svoj pristanak, hitna medicinska mera može se preduzeti i bez njegovog pristanka, o čemu će se obavestiti članovi uže porodice, – uvek kada je to moguće;
– ako zakonski zastupnik deteta, odnosno pacijenta lišenog poslovne sposobnosti nije dostupan ili odbija predloženu hitnu medicinsku meru, hitna medicinska mera može se preduzeti, ako je to u najboljem interesu pacijenta;
– ako se tokom operativnog zahvata pojavi potreba za njegovim proširenjem, koje se nije moglo pretpostaviti, proširenje operativnog zahvata može se obaviti samo ako je, na osnovu procene doktora medicine,
– odnosno doktora stomatologije koji preduzima taj zahvat, ono neodložno potrebno;
– ako je pacijent dete ili je lišen poslovne sposobnosti, medicinska mera može se preduzeti, uz pristanak njegovog zakonskog zastupnika, koji je prethodno obavešten;
– dete, koje je navršilo 15 godina života i koje je sposobno za rasuđivanje može samostalno dati pristanak na predloženu medicinsku meru, uz prethodno dato obaveštenje, a ako odbije predloženu medicinsku meru, nadležni zdravstveni radnik dužan je da pristanak zatraži od zakonskog zastupnika.

Važno je da pacijenti budu upoznati sa svojim pravima, kako pre preduzimanja određene medicinske mere, tako i posle, radi ostvarivanja prava na naknadu štete pred sudom u slučaju njihove povrede.